«Η Ιστορία μάς διδάσκει ότι η συνήθης μοίρα των νέων αληθειών είναι να ξεκινούν ως αιρέσεις και να καταλήγουν ως προλήψεις, και όπως έχουν σήμερα τα πράγματα δεν θα ήταν παρακινδυνευμένο να προβλέψει κανείς ότι είκοσι χρόνια μετά η νέα γενιά, εκπαιδευμένη σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε σήμερα, θα αντιμετωπίσει τον κίνδυνο να αποδεχτεί τις βασικές θεωρίες της "Καταγωγής των Ειδών" εξίσου αστόχαστα και αναιτιολόγητα με πολλούς σύγχρονούς μας, οι οποίοι πριν από είκοσι χρόνια την απέρριπταν».
Με αυτά τα λόγια καυτηρίαζε το 1880 (!) ο Thomas Huxley τόσο την άκριτη αποδοχή όσο και την παράλογη αποστροφή των ανθρώπων της εποχής του απέναντι στις δαρβινικές ιδέες. Πρόβλεψη ιδιαίτερα δυσοίωνη όσο και αναπάντεχη, αν σκεφτεί κανείς ότι διατυπώνεται από τον πιο παθιασμένο και αποτελεσματικό προπαγανδιστή των νέων εξελικτικών ιδεών, αρετές για τις οποίες μάλιστα ο Huxley θα κερδίσει την προσωνυμία το «μπουλντόγκ του Δαρβίνου».
Σήμερα, 200 χρόνια μετά τη γέννηση του Δαρβίνου και 150 χρόνια από την πρώτη δημοσίευση του ανατρεπτικού βιβλίου του «The Origin of Species» (εκδόθηκε τον Νοέμβριο του 1859), η πρόβλεψη του Huxley επιβεβαιώνεται ποικιλοτρόπως.
Οχι μόνο οι περισσότεροι άνθρωποι εξακολουθούν να αγνοούν, να παρανοούν ή και να αποστρέφονται τις ιδέες της εξέλιξης, αλλά και αρκετοί «ειδήμονες» επιμένουν να αρνούνται ή, ακόμη χειρότερα, να παραγνωρίζουν σκοπίμως τη σημασία της δαρβινικής επανάστασης για την ανθρώπινη σκέψη και ειδικότερα για τις βιολογικές επιστήμες.
Ενώ όμως στις μέρες μας οι σφοδρές αντιπαραθέσεις μεταξύ εξελικτιστών και δημιουργιστών αποτελούν ένα θλιβερό, και μάλλον ανούσιο κατάλοιπο του παρελθόντος, η γενικευμένη σήμερα αδιαφορία για τις εντυπωσιακές κατακτήσεις της εξελικτικής σκέψης είναι ένα νέο και άκρως ανησυχητικό φαινόμενο.
Παρά τους παγκόσμιους επετειακούς εορτασμούς, ένα πέπλο σιωπής εξακολουθεί να συγκαλύπτει τόσο τη γενικευμένη απώθηση για τις ανατρεπτικές συνέπειες των εξελικτικών ιδεών όσο και τον σκόπιμα καλλιεργημένο εξελικτικό αναλφαβητισμό μας.
Από τη φυσική ιστορία στην ιστορία της φύσης
Η ιδέα της «εξέλιξης» δεν επινοήθηκε από τον Δαρβίνο. Διάφοροι σημαντικοί στοχαστές πριν από αυτόν είχαν διατυπώσει λιγότερο ή περισσότερο ρητά την εικασία ότι τα έμβια όντα μεταμορφώνονται στον χρόνο.
Για παράδειγμα, ο Αναξίμανδρος (610-540 π.Χ.) πρότεινε μια ευφάνταστη ανθρωπογονία σύμφωνα με την οποία οι πρώτοι άνθρωποι δημιουργήθηκαν από ιχθυόμορφα πλάσματα. Ομως, και άλλοι προσωκρατικοί φιλόσοφοι είχαν κάνει παρόμοιες εικασίες για την αβιοτική προέλευση ή τις μεταμορφώσεις των πρώτων μορφών ζωής.
Αυτές οι πρώτες προσπάθειες να διατυπωθεί μια φυσική ιστορία και μια εύλογη εξήγηση του φαινομένου της ζωής, πάρα την απλοϊκότητά τους, επέμεναν στην «αυθόρμητη γένεση» και όχι στη δημιουργία της ζωής από κάποια πάνσοφη Θεότητα, όπως θα υποστηρίξει αργότερα ο Πλάτων στον «Τίμαιο». Αυτή η νέα ιδέα περί της ύπαρξης ενός Δημιουργού που έχει σχεδιάσει τα πάντα θα αποτελέσει, κατά την αρχαιότητα, την ταφόπλακα για τις πρώιμες εξελικτικές εικασίες των προσωκρατικών.
Μετά την επικράτηση του χριστιανισμού στη Δύση, ο οποίος κατάφερε να «μεταφράσει» την εβραϊκή θεογονία με όρους πλατωνικής ουσιολογίας, η ιδέα ενός αυθόρμητα εξελισσόμενου φυσικού κόσμου θα εγκαταλειφθεί οριστικά. Εξάλλου, στην ιουδαϊκή-χριστιανική δημιουργία δεν προβλέπεται ο αναγκαίος χρόνος για την όποια εξέλιξη: το Σύμπαν δημιουργήθηκε μόλις 4.000 χρόνια π.Χ. ενώ οι πιστοί περίμεναν από μέρα σε μέρα το τέλος του, την Ημέρα της Κρίσεως.
Μόνο κατά τα τέλη του 16ου αιώνα η νέα φυσική φιλοσοφία θα αλλάξει αυτή την εύτακτη και αμετάβλητη στο χρόνο εικόνα της φύσης. Με το έργο τους οι Κοπέρνικος, Γαλιλαίος, Κέπλερ θα αποδείξουν ότι η Γη δεν είναι η κορωνίδα του Κόσμου, αλλά ένας μικρός πλανήτης που περιστρέφεται γύρω από τον Ηλιο. Κατόπιν, οι γεωλόγοι θα αρχίσουν να ανασυγκροτούν την ιστορία της Γης και θα κατανοήσουν ότι η ηλικία της είναι πολύ μεγαλύτερη από όσο πίστευε η Εκκλησία: όχι 4.000 χρόνια αλλά πάνω από 168.000 χρόνια (σήμερα γνωρίζουμε ότι η Γη σχηματίστηκε πριν από 5 δισεκατομμύρια χρόνια).
Μια άλλη μεγάλη έκπληξη ήταν η ανακάλυψη παντελώς άγνωστων φυτών και ζώων, που ήρθαν στο φως μετά τις μεγάλες εξερευνήσεις και ασφαλώς δεν υπήρχαν στην Κιβωτό του Νώε. Ενώ, κατά τον 18ο αιώνα, η αξιοπιστία των βιβλικών αφηγήσεων κλονίστηκε και από τη συστηματική μελέτη των απολιθωμάτων, τα οποία αποκάλυπταν ένα παντελώς άγνωστο βασίλειο από εξαφανισμένα ζώα και φυτά.
Η πρώτη αντίδραση των φυσιοδιφών ήταν να περιγράψουν αυτά τα παράξενα απολιθώματα ζώων ως ατυχήματα της φύσης (lusus naturae) ή ως υπολείμματα του βιβλικού Κατακλυσμού. Μια πιο κακεντρεχής αλλά και διασκεδαστική «εξήγηση» ήταν ότι αυτά τα απόκοσμα απολιθώματα είχαν τοποθετηθεί επίτηδες από τον Δημιουργό, για να δοκιμάσει την πίστη των ανθρώπων!
Στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν πλέον σαφές ότι οι καθαρά περιγραφικές και ανιστορικές προσεγγίσεις των παραδοσιακών φυσιοδιφών ήταν όχι μόνο ανεπαρκείς αλλά και λανθασμένες. Η ανάγκη για μια εντελώς διαφορετική μεθοδολογική και θεωρητική προσέγγιση θα οδηγήσει προοδευτικά στη μετεξέλιξη της Φυσικής Ιστορίας σε εξελικτική ιστορία της φύσης, με άλλα λόγια στην εξελικτική Βιολογία.
Ο πρώτος επιστήμονας που θα προαγάγει με το έργο του αυτή την κοσμοϊστορική αλλαγή δεν ήταν, όπως συχνά λέγεται, ο Δαρβίνος αλλά ο Λαμάρκ. Ο Γάλλος Jean-Baptiste de Lamarck (1744-1829) όχι μόνο θα διατυπώσει την πρώτη συνεπή και εμπειρικά τεκμηριωμένη επιστημονική θεωρία για την εξέλιξη των έμβιων όντων, αλλά θα ονομάσει «βιολογία» την αναδυόμενη τότε επιστήμη που μελετά όλα τα ζωικά φαινόμενα.
Η θεωρία του Λαμάρκ για τον προοδευτικό και συνεχή μετασχηματισμό των έμβιων όντων στηριζόταν σε δύο βασικές παραδοχές: α) στην εγγενή τάση όλων των ζωντανών οργανισμών να τελειοποιούνται για να βρίσκονται σε τέλεια αρμονία με το περιβάλλον τους, και β) ότι σε αυτή την εγγενή τάση για τελειοποίηση πρωτεύοντα ρόλο παίζει η προσαρμογή στο περιβάλλον. Πρότεινε μάλιστα και έναν γενετικό μηχανισμό, την κληρονομικότητα των επίκτητων χαρακτηριστικών, που υποτίθεται ότι εξηγούσε τις εξελικτικές διαδικασίες. Δυστυχώς, όπως αποδείχτηκε αργότερα, και οι δύο παραπάνω παραδοχές ήταν εσφαλμένες και υπερβολικά προσκολλημένες σε προκαταλήψεις του παρελθόντος. Ετσι σήμερα ο Λαμάρκ θεωρείται πρόδρομος και όχι πατέρας της σύγχρονης εξελικτικής σκέψης.
Μια περίπλοκη θεωρία για ένα πολύπλοκο φαινόμενο
Σήμερα, εκατόν πενήντα χρόνια μετά την πρώτη δημόσια παρουσίαση των ιδεών του Δαρβίνου, οι εμπειρικές επιβεβαιώσεις του φαινομένου της βιολογικής εξέλιξης θεωρούνται όχι μόνο επαρκείς αλλά και σαρωτικές.
Το αδιαμφισβήτητο γεγονός της εξέλιξης επιβεβαιώνεται καθημερινά από επιτόπιες έρευνες των εξελικτικών βιολόγων, των παλαιοντολόγων αλλά και των μοριακών βιολόγων, καθώς και των ανοσολόγων που μελετούν την εξέλιξη των ιών και των μικροβίων.
Δυστυχώς, όμως, δεν είναι εξίσου σαφές το ποιες ακριβώς από τις ιδέες που διατύπωσε ο Δαρβίνος πρέπει να θεωρούνται σήμερα οριστικά επιβεβαιωμένες. Και τα αίτια αυτού του εξόφθαλμου «εξελικτικού αναλφαβητισμού» δεν μπορούν, κατά τη γνώμη μας, να αναζητηθούν μόνο στις όντως υπαρκτές ανεπάρκειες του εκπαιδευτικού μας συστήματος, αλλά και στην εγγενή δυσκολία κατανόησης, από μη ειδικούς, των εξαιρετικά πολύπλοκων εξελικτικών φαινομένων.
Για παράδειγμα, πόσοι γνωρίζουν σήμερα ότι ο Δαρβίνος δεν διατύπωσε μία μόνο εξελικτική θεωρία αλλά τουλάχιστον πέντε;
1) Τη θεωρία ότι όλοι οι οργανισμοί εξελίσσονται σταθερά.
2) Τη θεωρία ότι διαφορετικά είδη οργανισμών κατάγονται από έναν κοινό πρόγονο.
3) Τη θεωρία ότι όλα τα είδη έχουν την τάση να πολλαπλασιάζονται και να διαφοροποιούνται με την πάροδο του χρόνου.
4) Τη θεωρία ότι η εξέλιξη πραγματοποιείται βαθμιαία και ποτέ μέσω αλμάτων.
5) Τη θεωρία της φυσικής επιλογής, η οποία υποστηρίζει ότι υπάρχει ένας αυτόματος μηχανισμός εξέλιξης που βασίζεται στη γενετική ποικιλομορφία των ατόμων ενός πληθυσμού, τα οποία ανταγωνίζονται για τους περιορισμένους πόρους του περιβάλλοντος. Αυτός ο μηχανισμός της φυσικής επιλογής, χωρίς να διαθέτει καθόλου βούληση ή συνείδηση, «επιλέγει» ποια από αυτά τα διαφορετικά άτομα μπορούν να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν, ήτοι να εξελιχθούν.
Για να μην αναφέρουμε τις υπόλοιπες θεωρίες που ανέπτυξε αργότερα ο Δαρβίνος σχετικά με την καταγωγή του ανθρώπου και την εξελικτική προέλευση του ανθρώπινου νου!
Από όσα είπαμε, ελπίζουμε να έγινε φανερό ότι πρόκειται για ένα εξαιρετικά περίπλοκο και καλά αρθρωμένο σύστημα σκέψης, οι ανατρεπτικές συνέπειες του οποίου έγιναν αμέσως φανερές, μάλλον διαισθητικά, από την πρώτη στιγμή της δημοσιοποίησής του. Ισως, εν τέλει, τα 150 χρόνια δεν ήταν αρκετά για να ενσωματώσει και να οικειοποιηθεί η ανθρώπινη σκέψη όλες τις συνέπειες αυτής της κοσμογονικής ανατροπής που με μεγάλη ευκολία αποκαλούμε «δαρβινική επανάσταση». Μια πραγματικά διαρκή επανάσταση, αφού μέχρι σήμερα δεν σταμάτησε να ανανεώνεται και να διευρύνεται σε νέα απρόσμενα πεδία γνώσης. *
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου